"Servitization belangrijke innovatie voor de tuinbouwsector"

Jan van den Ende is hoogleraar management van technologie en innovatie aan de Rotterdam School of Management, Erasmus University (RSM). Daarnaast is hij hoogleraar tuinbouwinnovatie. Jan is een gewilde spreker over innovatie in de sector en spreekt regelmatig over servitization. Servitization is het omvormen van de onderneming: van een product- naar een diensten georiënteerd businessmodel.

Blue Radix gelooft sterk in een diensten georiënteerd businessmodel en interviewde Jan over zijn visie op de glastuinbouw uit het perspectief van innovatie.

Welke belangrijke ontwikkelingen op het gebied van innovatie in de glastuinbouw zie je?
Een belangrijke ontwikkeling is de toepassing van nieuwe technieken op het gebied van IT (Industry 4.0), bijv. het gebruik van sensors en mogelijkheden waarmee je producten een uniek ID kunt meegeven. Informatie uitwisselen in de keten is een belangrijke waarde van IT voor de sector. Niet alleen voor het optimaliseren van processen in het individuele tuinbouwbedrijf. Juist ook over de keten heen kun je verbindingen leggen tussen marktpartijen en consumenten en telers, bijvoorbeeld door een product een QR-code mee te geven. Bij sommige producten kan dat. De eindconsument krijgt dan meer informatie over het product. Niet alleen over duurzaamheid, maar juist ook voor de beleving. Waar, hoe en door wie is het geteeld? Uit welk deel van de wereld komt deze plant oorspronkelijk? Consumenten kunnen zo binding krijgen met  het product.  Dat wordt allemaal steeds makkelijker. Ook de teler kan vanuit deze verbinding meer informatie krijgen over de consumenten. Over wat ze interessant vinden en waar ze behoefte aan hebben. Een andere ontwikkeling is teeltondersteuning met slimme AI toepassingen.”

Jan schat in dat de markt hiervoor vooral buiten Nederland ligt omdat daar minder tuinbouwkennis is. “Met de  beschikbare kennis in Nederland kunnen we dus een leidende positie verwerven op het wereldtoneel. Wij weten met elkaar hoe het moet om die kennis in systemen te integreren. Natuurlijk moet het wel echt werken. Als er veel gebruik van wordt gemaakt ontstaan ongekende leereffecten om AI-toepassingen steeds beter te maken.

Dataplatforms zijn ook een ontwikkeling, die we de laatste jaren steeds meer naar voren zien komen. De technologie is natuurlijk niet nieuw. In andere sectoren is dit al veel meer vanzelfsprekend. Echter, de ontwikkeling waarbij toeleveranciers naar voren bewegen en een servicepakket voor telers bieden is wel nieuw en krachtig. We hebben het dan over Servitization. Servitization is een innovatie voor de sector. Het is een verandering van product naar dienst. Vooral dat productbedrijven dit omarmen als een ontwikkeling vanuit henzelf is een belangrijke ontwikkeling. Het is een grote verandering voor deze bedrijven omdat ze gewend zijn producten te leveren (eenmalige transacties). Ze moeten nu permanente relaties met klanten gaan onderhouden. Ze verschuiven naar nieuwe verdienmodellen met diensten. Deze ontwikkeling mag echt wel sneller gaan.

Hoe kijk je naar de slagkracht van de tuinbouw om nieuwe technologieën te omarmen in vergelijking met andere sectoren?
“De geluiden zijn verschillend. De een vindt het heel langzaam gaan en de andere vindt het een hele innovatieve sector.” Jan geeft een inschatting: “de telers gaan niet investeren in nieuwe technologieën die nog te ver weg staan qua volwassenheid. Lange termijn ontwikkelingen worden eerder opgepakt door kennisinstellingen, zoals universiteiten. Veel telers kijken voor de lange termijn ontwikkelingen eerder de kat uit de boom. Als telers denken dat iets op kortere termijn waarde kan opleveren, dan bewegen ze wel snel en daadkrachtig vooruit. Dan komt er een hoop los. De tuinbouw is interessant en innovatief, maar dat moet nog best vaak uitgelegd worden, bijvoorbeeld aan studenten. De sector staat bij studenten niet als eerste op het netvlies. Ze denken voor een eerste baan sneller aan bedrijven met hippe producten, zoals bijvoorbeeld Nike. Maar als ik ze wijs op de unieke positie van de Nederlandse tuinbouw, raken ze heel geïnteresseerd.”

Wat zijn de grootste uitdagingen voor de tuinbouwsector in de komende 5 jaar?
“We moeten internationaal aan kop blijven lopen. Dat is spannend, want in het buitenland bewegen bedrijven ook sterk vooruit. Overheden en ondernemers daar vinden het ook belangrijk om de voedselproductie te verbeteren qua hoeveelheden en kwaliteit. Ik weet ook niet of we op alle gebieden die voorsprong kunnen behouden. We kunnen bijvoorbeeld wel een voorsprong opbouwen en behouden op het gebied van technologieën als klimaatcomputers en autonoom telen. Dit komt doordat we de kennis hebben en ook in staat zijn dit te vertalen naar slimme oplossingen.”

Jan schat in dat het voor de fysieke bouw van kassen wellicht wat lastiger is om de voorsprong vast te houden. “Het gaat immers om fysieke componenten, die relatief eenvoudig nagemaakt kunnen worden. De servitization door kassenbouwers is daardoor in mijn ogen belangrijk om relevant te blijven op allerlei gebieden.”

Welke zaken zitten de sector in de weg om te versnellen en de wereldwijde concurrentie voor te blijven?
“Het tempo waarin de ontwikkelingen gaan is toch wel wat traag. Bijvoorbeeld de ontwikkeling van de dataplatforms. Die markt ontwikkelt zich maar gestaag. Je moet oppassen dat je niet voorbij gerend wordt door anderen die met een groter tempo dit soort diensten introduceren.

Daarnaast: er komt het nodige kapitaal in de markt. De vraag is wat dat gaat betekenen voor de innovatie, vooral voor de langere termijn. Aan de ene kant wordt de sector wellicht dynamischer. Fondsen/investeerders fuseren bedrijven wat makkelijker dan een familiebedrijf. Ze zijn daarentegen wel vaak gericht op de kortere termijn. Wat betekent dat dan voor de langere termijn innovatie? Op dit moment financiert de overheid het werk van universiteiten. Dit is gericht op de langere termijn, maar het moet ook naar de markt gebracht worden. Dat gebeurt te weinig. Belangrijk dat iemand in dit gat springt. En wie slaat de brug tussen korte en lange termijn innovatie?”

Welke tip heb je voor Blue Radix?
“Definieer je onderscheidend vermogen goed. Gevestigde bedrijven hebben het voordeel van hun bestaande klantcontacten en data. Jullie hebben daarentegen het voordeel van flexibiliteit. Benut je flexibiliteit als relatief jonge onderneming. Jullie hebben een mooie positie, maar het veld van AI ontwikkelt zich snel door. Overweeg wellicht verdere specialisatie in regio’s, segmenten of functionaliteiten.”