Uit een recente evaluatienota van het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA) blijkt dat de transport- en landbouwsector achterlopen op de sectorale klimaatdoelen. Beide sectoren liggen niet op schema om tegen 2030 de uitstoot van broeikasgassen in Vlaanderen met 40% te verminderen. Omdat de landbouwsector op zijn klimaatprestaties zal worden afgerekend, is cijfermatige onderbouwing van de inspanningen cruciaal. Klimrek-klimaatscans kunnen daar op bedrijfsniveau een antwoord op bieden, deelt Ivan De Clercq op Boerenbond. De melkveehouderij geeft alvast het goede voorbeeld.
Niet alleen sijpelt de druk door naar individuele bedrijven via sectordoelstellingen van overheidswege, maar ook met een omweg via de markt. Grote bedrijven worden immers verplicht door de Europese Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) om vanaf 2025 gedetailleerd te rapporteren over duurzaamheid en hun impact op mens en milieu. Deze verplichtingen gelden enkel voor grote bedrijven, op een schaal die veel groter is dan het typische landbouwbedrijf van bij ons. Alleen worden deze grote bedrijven niet enkel verplicht om de duurzaamheid van hun eigen activiteiten in kaart te brengen, maar ook die van hun leveranciers en klanten. Zo komt het alsnog op het bord terecht van de individuele land- en tuinbouwer.
Levenscyclusanalyse
De zuivelsector was binnen de land- en tuinbouw de eerste om werk te maken van dergelijke cijfers. Wat is de klimaatimpact van een liter melk? In 2019 begonnen ILVO, Boerenbond en VITO aan de ontwikkeling van een Klimrek-klimaatscan. Deze tool laat toe om op een gedetailleerde manier en met de nodige wetenschappelijke onderbouwing de broeikasgasuitstoot van een liter melk in kaart te brengen. In zo'n klimaatscan wordt een levenscyclusanalyse (LCA) uitgevoerd waarbij van alle processen en praktijken die toegepast worden op het bedrijf een ecologische en economische impact berekend wordt.
Melkveehouders gingen voorop
Via projectwerking konden heel wat melkveehouders de afgelopen jaren hun klimaatimpact gratis laten berekenen. Daarbij kregen ze advies over wat ze kunnen doen om hun klimaatimpact verder te reduceren, waarbij economische en ecologische voor- en nadelen werden afgewogen. Brancheorganisatie MilkBE neemt vandaag nog steeds een deel van de kosten om de Klimrektool operationeel te houden voor haar rekening. Alles bij elkaar werden al zo'n 540 scans op melkveebedrijven uitgevoerd, wat een schat aan data opleverde. De Klimrek-scan is ook opgenomen in de duurzaamheidsmonitor van een aantal melkophalers. Die duurzaamheidsmonitor is nodig voor de rapportering voor de Europese CSRD-wetgeving.
Wijde weerklank
Wat leren de Klimrek-scans ons over de Vlaamse melk? Uit de cijfers kwam naar voren dat de werkelijke carbon footprint van 1 kg gestandaardiseerde Vlaamse melk gemiddeld samengaat met slechts 0,99 kg CO2-equivalenten. In een wereldwijde vergelijking kon daarmee cijfermatig worden aangetoond dat melk nergens ter wereld zo klimaatzuinig wordt geproduceerd als in Vlaanderen. Een boodschap die in 2023 wijde weerklank vond in de algemene media.
Individuele puzzel
Maar het kan natuurlijk altijd beter. Als we inzoomen op de klimaatimpact per liter melk zien we dat deze hoofdzakelijk wordt bepaald door enerzijds de enterische emissies van het vee (methaanemissie bij het herkauwen) en anderzijds door de eigen voederproductie. Lachgas komt daarbij vrij als gevolg van bemesting op het veld. Ook aankoop van extra voeder en de emissies bij mestopslag zorgen voor uitstoot. Samen hebben zij een aandeel van minstens 95% in de klimaatimpact, terwijl bijvoorbeeld energieverbruik maximaal 2% van de totale klimaatimpact verklaart. Belangrijk: de puzzel is voor elk bedrijf anders, en er zijn weinig conclusies die voor elk bedrijf even hard gelden. Het gebruik van veel soja in het krachtvoer is daarop misschien een uitzondering. Dit leidt bijna altijd tot een hoge(re) klimaatimpact. Maar zelfs daar zijn nuances belangrijk. De ene soja is de andere niet. Zo geeft de scan sinds dit jaar de mogelijkheid om aan te geven dat de soja gegarandeerd ontbossingsvrij is (mits het uploaden van een certificaat), wat al een flinke slok op de borrel scheelt. De veevoedersector werkt ook zelf aan het in kaart brengen van de klimaatimpact van hun grondstoffen.
Kennisportefeuille komt tussen
De berekening moet bedrijf per bedrijf gebeuren, en dat is een tijdsintensief werkje. "De klimaatscan zelf neemt anderhalve tot twee dagen in beslag", schat Bieke Bockx in, die vanuit Boerenbond mee de schouders onder de ontwikkeling van Klimrek zet. Zij voerde zelf een aantal scans uit, en gaf vanuit Boerenbond ook feedback van leden door. Vandaag bieden verschillende partijen Klimrek-scans aan. Voor de uitvoering hiervan kan een beroep worden gedaan op een tussenkomst van de kennisportefeuille, die 70% van de kostprijs subsidieert.
Ecoregelingen helpen
Is de klimaatscan zelf maatwerk, dan is het advies achteraf dat nog meer. In dat advies worden de voor- en nadelen van een bepaalde maatregel besproken. Zo is het in de melkveehouderij handig om een blik te werpen op de maatregelen uit het Convenant Enterische Emissies, die als doel hebben de methaanuitstoot te reduceren. Voor deze maatregelen is er ook een ecoregeling mogelijk die tussenkomt in de kost van deze toepassingen.
En andere sectoren?
Niet alleen de melkveehouderij is aan de slag gegaan met de klimaatimpact, ook andere sectoren haken aan. Zo zijn er ondertussen, op vraag vanuit de betrokken sectoren, Klimrek-tools ontwikkeld voor akkerbouw en varkenshouderij en is de tool voor vollegrondsgroenten en hardfruit in ontwikkeling.
In de varkenshouderij is de voederaankoop naar schatting goed voor twee derde van de klimaatimpact. Het verbeteren van de voederconversie is daarbij bijgevolg altijd de nummer één optie om de klimaatimpact te doen dalen.
In de akkerbouw zijn de veldemissies die vrijkomen bij het toedienen van de meststof gemiddeld goed voor zo'n 40% van de klimaatimpact van de teelt. Op de tweede plek staat het dieselverbruik bij de verschillende werkgangen. Het beperken van de werkgangen kan daarbij een besparing betekenen, al is dat niet risicoloos. Wie om die reden onzorgvuldig bespaart op gewasbeschermingsmiddelen, loopt het risico op grotere oogstverliezen. Dat leidt op zijn beurt tot een hogere klimaatvoetafdruk per kg afgeleverd product.
Voor groenten en fruit kan vermoed worden dat ze gelijkenissen vertonen met akkerbouw, al zullen er ongetwijfeld ook belangrijke verschillen zijn gezien de verschillen in teeltduur.
Gegevens gezocht
Gezien de sterke technische prestaties van Vlaamse land- en tuinbouwers en hun uitgebreide knowhow, mogen deze sectoren qua klimaatimpact gerust hun beentje naast dat van hun buitenlandse collega's zetten. Alleen moet dat beentje voor die sectoren nog even ter plaatse gehouden worden. Sectoren willen communiceren, maar er zijn nog te weinig gegevens om solide uitspraken te kunnen doen. Lees: meer bedrijven zouden zich moeten aanmelden om een klimaatscan op hun bedrijf te laten uitvoeren. In al deze sectoren lopen projecten waarin boeren zich momenteel gratis kunnen aanmelden voor een Klimrek-klimaatscan. "Over het algemeen merk ik heel wat enthousiasme bij de boeren waar ik ben langs geweest", is de ervaring van Bieke Bockx. "Bij een klein deel gaat dat om land- of tuinbouwers die een gratis klimaatscan willen omdat ze ervan uitgaan dat vroeg of laat iedereen zo'n scan zal moeten voorleggen. Maar voor een groot deel gaat het om boeren die bezorgd zijn om hun klimaatimpact en willen weten waar ze staan. Ze zoeken naar manieren om hun bedrijf klimaatrobuuster te maken."
In ruil voor je tijd en cijfers krijg je een zicht op je persoonlijke klimaatimpact en draag je je steentje bij aan het zichtbaar maken van de klimaatinspanningen van de sector voor de buitenwereld.
Internationale toneel
Dat het kunnen voorleggen van zo'n klimaatscan stilaan een behoefte van de markt wordt, bewijst ook de opkomst van commerciële partijen die andere, niet-Klimrek-klimaatscans aanbieden. De vraag is of deze scans voldoende rekening houden met de Vlaamse context. Het risico bestaat bovendien dat boeren voor de ene teelt een andere klimaatscan zullen moeten uitvoeren dan voor de andere. Dat zou de administratieve druk doen toenemen. Klimrek zelf wacht daarom de belangrijke uitdaging in het zich manifesteren op het internationale niveau, waar belangrijke afnemers van Vlaamse land- en tuinbouwproducten actief zijn. Met de ondersteuning door ILVO en VITO is de wetenschappelijke borging niet het probleem. Maar wat de grote internationale spelers niet kennen, zullen ze niet lusten. De degelijkheid van de Vlaamse klimaatscan moet dus door certificering ook internationaal uitgedragen en aanvaard worden.
Inspanningen zichtbaar maken
Op nationaal niveau hebben de melkveehouders het voorbeeld gegeven. Wanneer nog meer boeren uit de andere sectoren hun schouders zetten onder de (tijdelijk gratis) Klimrek-klimaatscan, zal dit alleen maar ten goede komen van de hele sector. Klimrek heeft het potentieel om de klimaatinspanningen die vele boeren nu al bewust of onbewust leveren, zichtbaar te maken voor de buitenwereld. Een cijfermatige stempel van de klimaatimpact krijgt de sector sowieso. Het is aan de diverse sectoren binnen de land- en tuinbouw om ervoor te zorgen dat deze stempel zo accuraat mogelijk is en zo een ereteken kan worden.
Inschrijven voor een gratis Klimrek-scan (in de sectoren akkerbouw, varkens, groenten of fruit) kan via https://klimrekproject.be/meedoen
Bron: Boerenbond